Melike Sarıkaya / Milliyet.com.tr – Starliner uzay aracı, astronotlu test sürüşünü gerçekleştirmek için 5 Haziran 2024 tarihinde ABD’nin Florida eyaletinden uzaya fırlatıldı. Fırlatılmadan evvel teknik arıza sebebiyle Starliner’in astronotlu birinci uçuşu iki defa ertelendi. Bu arızalardan biri valf arızası diye açıklanmıştı. Başkasında ise Starliner mekiğinin fırlatılması için geri sayımın yapıldığı esnada bilgisayar sistemi tarafından durdurulmuştu. Daha evvelki test uçuşlarında helyum kaçağı tespit edilse de arızanın tam olarak nereden kaynaklandığı bulunamamış, var olan arızanın da uçuşta rastgele bir aksaklığa neden olmayacağı paylaşılmıştı. Fakat misyon esnasında dört helyum kaçağı daha meydana geldi ve uzay istasyonuna yaklaşma esnasında uzay aracında bulunan 28 hareket iticisinden beşi devre dışı bırakıldı, bunlardan dördü ise tekrar çalıştırıldı. Aksaklıklar sebebiyle aracın Dünya’ya dönüşü gerçekleşemeyince iki astronot Memleketler arası Uzay İstasyonu’nda (ISS) kaldı. Tüm dünya astronot Sunita Williams ile Barry Wilmore’un dünyaya nasıl dönebileceğini tartışırken, husus hakkında Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi (GUHEM) Genel Müdürü Halit Mirahmetoğlu Milliyet.com.tr’ye konuştu.
‘NASIL İNANÇLI DÖNÜŞ YAPILACAĞI BELİRSİZ’
Halit Mirahmetoğlu, Boeing Starliner’ın birinci beşerli uçuşu sırasında yaşanan teknik aksaklıkların uzay araçlarının test süreçlerinin ne kadar değerli olduğunu gösterdiğini söyledi. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) program denetim heyetinin yaşanan bu meselelerin kök nedenlerini hâlâ tespit edemediğini lisana getiren Mirahmetoğlu, “Bu durum dönüşün inançlı bir halde nasıl sağlanacağı konusunda belirsizlikler yaratıyor. Ayrıyeten uzay vazifelerinin karmaşıklığını ve risklerini net bir formda ortaya koyuyor. ABD’nin Merkür, Gemini ve Apollo programlarından sonra uzay mekiği programı uzun yıllar beşerli uzay vazifelerinin bel kemiğini oluşturmuştu. Evvel Challenger ve sonrasında Columbia faciaları ile Amerika 14 astronotunu kaybetti” diyerek Amerika’nın astronotların sağ salim dönmesiyle ilgili önlemli davranmalarını daha uygun anlayabileceğimizi belirtti.
‘GEREKLİ YETERLİLİKLERE SAHİPTİ’ DENİLİYOR
NASA ve Boeing’in dönüş seyahatinin inançlı bir halde gerçekleşmesini sağlamak maksadıyla kapsamlı testler ve tahliller gerçekleştirildiğini lisana getiren Mirahmetoğlu, Crew Flight Test (CFT) vazifesi için hem uzayda hem de yerde çeşitli testler yapıldığını aktardı.
RCS (Reaction Control System) iticilerinin performansını kıymetlendirmek emeliyle yerde farklı testler gerçekleştirilmiş olduğunu söz eden Mirahmetoğlu, “Gerçek CFT şartlarını simüle eden fırlatmadan kenetlenmeye kapsamlı teste ek olarak şu anki durumu test ettikleri 5 ISS’den ayrılma ve yörünge dışına çıkma testi gerçekleştirmişler. Ayrıyeten, CFT iticileri yüksek ısıl şartlara tabi tutulmuş. Uzayda ise Starliner, ISS kenetlenme öncesi 5 art iticiyi test etti ve bu testler başarılı bir formda tamamlanmış. Daha sonra, iki defa daha sıcak ateşleme testi yapılarak 27 iticinin sıkıntısız çalıştığı gösterildi. Bu testler sırasında, çeşitli potansiyel senaryoları simüle etmek için yaklaşık 100.000 bilgisayar modeli simülasyonu gerçekleştirilmiş. Ayrıyeten, Orbital Maneuvering and Attitude Control (OMAC) motorlarının performansı da kıymetlendirilerek CFT’nin dönüş hareketini destekleyecek data toplanmış. Bu testlerin sonuçları, Starliner’ın itki sisteminin dönüş için gerekli olan yeterliliğe sahip olduğunu ve kritik bileşenlerin sağlıklı olduğunu doğruladığı savunuluyor. Helyum sızıntısının temel nedenlerine ait NASA’nın talep ettiği ek testler, data toplama ve tahlil çalışmaları ise sürüyor” dedi.
Astronot Sunita Williams ile Barry Wilmore
‘ÇÖZÜM SÜRECİ VAKİT ALABİLİR’
Mirahmetoğlu, gerçekleştirilen uçuşun bir vazife testi olduğunun altını çizdi. Kıymetli olanın bu test misyonundan azamî yararın kazanılarak yeni misyonların çok daha problemsiz gerçekleştirmesini sağlamak olduğunu belirten Halit Mirahmetoğlu, NASA’nın bakış açısının da bu doğrultuda olduğuna inandığını söyledi.
Süreç idaresinde yaşanan eksiklikler ve belirsizliklerin bu tıp büyük ölçekli projelerde ne kadar dikkatli olunması gerektiğini ortaya koyduğunu aktaran Mirahmetoğlu, “NASA’nın bu süreçte şeffaf bir irtibat sağlaması ve gerekli tahlilleri yapması, kamuoyunun itimadını kazanma açısından kritik kıymete sahip. Şu ana kadar Starliner misyonu sırasında yaşanan meselelerin ele alınış biçimi, bu tıp olayların karmaşıklığını ve tahlil sürecinin vakit alabileceğini gösteriyor” diyerek niyetlerini söz etti.
‘2025 DEMEK HARİKA DURUM OLUR’
Uluslararası Uzay İstasyonu’nda kalan iki astronotun Dünya’ya dönüşü konusunda çeşitli senaryolar öne sürülmeye devam ediyor. Öne sürülen bu senaryolar için konuşan Mirahmetoğlu, “Senaryolardan biri Rusların Soyuz kapsülü ile dönmeleri istikametinde. ISS’de bilhassa acil durumlar için kaçış kapsülü yer alıyor. Mevcut Rusya-ABD bağları göz önüne alındığında hem de başkanlık seçimleri öncesinde bu ihtimal değerlendirilmeye alınmayacaktır. Öteki bir alternatif ise SpaceX’in Dragon kapsülü ile astronotların geri getirilmesi. Maalesef Dragon kapsülü 4 kişilik ve Crew8 vazifesiyle halihazırda şu an ISS’de 4 astronot yer alıyor. Bu doğrultuda ‘4 kişilik uzay aracı 6 kişilik dolmuşa çevrilebilir mi?’ soruları tartışılıyor. Bu hususta NASA’nın SpaceX’e özel bir araştırma bütçesi verdiğini biliyoruz” formunda konuştu. NASA’nın astronotların güvenliğini sağlamak hedefiyle dönüş senaryolarını değerlendirdiğini söyleyen Halit Mirahmetoğlu kelamlarına şöyle devam etti:
“Astronotların ISS’de uzun mühlet kalması, bilhassa de 2025’e kadar harikulâde bir durum olur. Fakat NASA bu çeşit senaryolar için hazırlıklı. Wilmore ve Williams’ın dönüşü için en uygun vakit ve metot belirlenene kadar, onların moral ve motivasyonlarını yüksek tutmak ve sıhhatlerini korumak en değerli öncelik.”
SpaceX Dragon kapsülünün ISS’deki kenetlenme esnasındaki görünümü
UZAY TEKNOLOJİLERİ İLE TİCARİ HAVACILIK FARKLI
Geçmişte Boeing’e ilişkin araçlarda çeşitli sıkıntılar yaşanması sebebiyle yanılgılı olanın ticari uçuşlarda da aktör olan Boeing olduğu istikametindeki tartışmaları ise Mirahmetoğlu şu biçimde yorumladı:
“Boeing’in geçmişte yaşadığı sıkıntılar, firmanın prestijini etkileyebilir ve bu son olaylar da tıpkı formda Boeing’in güvenlik kültürünü sorgulayan bir tablo çizebilir. Lakin uzay teknolojileri, ticari havacılığa nazaran farklı zorluklar içerir. Bu çeşit durumlar, Boeing’in hem ticari hem de uzay alanında daha dikkatli ve ihtimamlı bir süreç idaresi yapması gerektiğini gösteriyor. NASA, kendi topraklarında kurulan özel şirketlerin kapasitelerinin artması ve alternatifli hizmet almak için çok sayıda kapasiteli firmanın oyuna girmesini dilek ediyor. NASA ve Boeing’in bu zorlukların üstesinden gelmesi ve gelecekte benzeri meseleleri önlemesi kritik.”
NASA’nın böylesine karışık ve riskli bir vazifede, durumu en yeterli biçimde yönetmeye çalıştığına inandığını söz eden Halit Mirahmetoğlu, astronotların güvenliğinin öncelikli olduğunu bilerek elinden geleni yapmaya çalıştığını anlattı. Mirahmetoğlu, yaşanan aksaklıklar ve belirsizliklerde süreç idaresinin daha düzgün bir planlama ve bağlantı gereksinimi gerektirdiğini vurguladı. Bunun yanı sıra NASA’nın bu süreçte gösterdiği eforla mümkün senaryoları değerlendirip ve alternatif dönüş yollarını incelemesinin, bu sürecin olumlu yanlarından olduğunu söyledi.
Sunita Williams (solda) ile Halit Mirahmetoğlu (sağda)
‘ASTRONOTLAR BAŞARILI, SABIR GEREK’
Astronotlar Wilmore ve Williams’ın uzayda hayli zorlayıcı bir vazifede bulunduklarını söz eden Halit Mirahmetoğlu, onların bu tıp zorluklara hazırlıklı olduğunu aktardı. Her iki astronotun da son derece tecrübeli ve profesyonel olduğunu belirten Mirahmetoğlu, “Sunita Williams’ın bu 3. vazifesi ve bugüne kadar toplamda 7 uzay yürüyüşü gerçekleştirerek 50 saatten fazla araç dışında kalmış. Halihazırda 394 gün uzayda kalmış bir astronot. Butch lakaplı Barry Wilmore’un da bu 3. vazifesi ve onun da 4 uzay yürüyüşü var, toplamda 250 gün uzayda kalmış. Test pilotu olarak 8.000 saatten fazla deneyimi olan bir jet pilotu. Bu kadar tecrübeli, güç kurallarda çalışmaya alışkın ve çok güzel eğitimli astronotların, NASA ve Boeing’in deneyimli gruplarıyla sağ salim dünyaya döneceklerine inancım sonsuz. Muhtaçlığımız olan yalnızca biraz sabır” sözlerini kullanarak dönüş süreci hakkında görüşlerini lisana getirdi.