Anne babaların 0-6 yaş ortası çocuklarını büyütürken akıllarına gelebilecek 300 soru ve karşılıklarından oluşan pratik bir kaynak… Yankı Yazgan, Şule Yazgan ve Onur Tuğçe Poyraz Fındık’ın birlikte hazırladığı ‘300 Soruda Çocuğunuz Sizden Ne Bekliyor?’, İnkılap Kitabevi tarafından yayımlandı. Müellifler kitapta yıllar içinde anne babalardan kendilerine gelmiş soruları açık ve anlaşılır biçimde ele alıyorlar.
Yazarlardan Dr. Yankı Yazgan ile kitap üzerine konuştuk.
Bize biraz kitabınızdan bahseder misiniz? Anne babalar için çocuk yetiştirme konusunda yazılmış pek çok kaynak var. Sizin kitabınızı bunlardan ayıran şey ne? Ebeveynlere ne vaat ediyorsunuz?
Kitapta çocuğun hayatının birinci 6 yılındaki gelişimini anlamak için değer taşıyan soruları ele alırken çocuğun gelişimini bir bütün olarak gördük; ruhsal yapının, bilişsel fonksiyonların, beynin ve vücudun gelişimini birbirinden ayırmaksızın. Bunu yaparken çocuk hekimliğinin (Şule Yazgan) ve çocuk/ergen psikiyatrisinin (Onur Tuğçe Poyraz Fındık, Yankı Yazgan) mesleksel birikimini ve birbirini tamamlayan bakış açılarını kitaba yansıtmaya çalıştık. Ortamızda çokça konuştuk, birçok kısmı yazarken birbirimizin görüşlerini kapsadık. Bir panel gibi…
Anne baba olma kararı ile birlikte başlayan değişimin en karakteristik yanlarından birisi çocukların hiç aklımızdan çıkmaması. “İyi mi, keyifli mu, sağlıklı mı?” üzere sorular her gelişim evresinde farklı, yeni küçük çok sayıda soruya dönüşerek zihinlerimizi meşgul eder. Yanıtını bulana kadar diğer bir şey düşünmenin güç olduğu sorular. Birçok sorunun da tek bir yanıtı yok. Kitabımızın çıkış prensibi şu: Bu soruların her birisine kesin ve değişmez bir yanıt bulmuş olmayı vaat etmiyoruz. Esasen o denli karşılıklar yok. Fakat sorulara bilimsel unsurlara nazaran yanıt arayışımızın, düşünme metodumuzun anne babalara ilham kaynağı olmasını istek ediyoruz. Anne babaların içinde olduğu his yoğunluğu aşırılaştığında telaşa kapılmaksızın, birbirleriyle dayanışma içinde ve çocuklarına odaklanarak sorulara yanıt bulabileceklerini düşünüyoruz. Bu arayışa ışık tutmak hedefimiz.
‘BİLİMLE AÇIKLANABİLEN BİR SİHİR’
Anne babalığa birinci adım aslında karar evresinde atılıyor. Bir çocuk sahibi olma fikri akla birinci geldiğinden itibaren başlıyor süreç. Bu etaptaki bir çift kendilerini ruhsal olarak nasıl hazırlamalı anne babalığa?
Birbiriyle uygun anlaşan, düzgün geçinen çiftler kendilerini anne babalığın getireceği yükü taşımaya, bir yandan da keyfini sürmeye hazır sayabilirler. Elbette gündelik hayatın kahırları, dünyanın halleri, savaş, kıtlık, yoksulluk, iklim acil durumu, göç, şiddet şartlarında bu hazır oluş önemli biçimde etkilenebilir. Birçok çift, anne baba olmak konusunda şöyle bir dünyaya bakınca tereddüt edebiliyor. Tekrar de anne baba olduktan sonra bir çeşit “sihir” en olmadık şartlarda devreye giriyor. Bilimle açıklanabilen bir sihir. Kitabın değişik yerlerinde buna değiniyoruz.
300 Soruda Çocuğunuz Sizden Ne Bekliyor?, Yankı Yazgan , Şule Yazgan , Onur Tuğçe Poyraz Fındık, 400 syf., İnkılap Kitabevi, 2024. Kitapta bir bebeği büyütürken karşılaşılabilecek meseleler mevzular halinde ayrılıyor. Her hususta onlarca soru yer alıyor. Pekala anne babaların en çok zorlandığı hususlar neler? Çocuğun hangi devri ebeveynler için daha sancılı geçiyor?
Dışarıdan bakan kişiler için ufak sayılabilecek bir sorun bile anne baba için büyük telaş kaynağı ya da tahlili güç gözüken bir sıkıntı olabilir. Bilhassa birinci yıllarda anne babaların tehlike sinyallerini algılama hassaslığı yüksektir; yanlış yapmaktan, istemeden bir ziyan vermekten telaş duyarlar. Hangi anaokuluna verelim, gece uyurken üstünü kaç kat örtelim, meskenden çıkarsak kaç saat hatta dakika içinde geri dönmeliyiz, üzere mevzular gündemi o denli bir işgal eder ki… Çocuklarının günbegün gelişimini, kazanımlarını basitçe gözden kaçırabilirler. Gelişimin sancılı olduğu periyotlar ekseriyetle gelişimin hızlandığı, anne babanın neredeyse her gün çocuklarının yeni bir kazanımıyla karşılaştığı ve buna nazaran kendi tavır ve yaklaşımında değişiklikler yaptığı periyotlardır.
Çocuğun gelişiminin baş döndürücü, kazanımlarının çok sayıda ve peş peşe olduğu ve mümkün aksiliklerin olumsuz tesirinin en yüksek olduğu iki ana devir hangisidir deseniz, birinci 1000 gün ve ergenlik, derim. Neden? Her iki periyotta de beyin gelişiminin suratı yüksektir, değişik beyin bölgeleri ortasındaki alışverişi sağlayan irtibatlar oluşur. Etraf ile toplumsal etkileşim beyin gelişim suratını tesirler. Küçük çocuk ile anne baba ortasındaki her bakışma, her konuşma, her dokunma alaka kurma isteğini besler, bağlantı maharetlerinin ortaya çıkmasını sağlar. Sevilmek, paha verilmek, kendini biricik hissetmek çocuğun zihninde diğerlerine yer açabilmesine, diğerlerini anlayabilmesine ve sevmesine imkan verir. Münasebet ve irtibat kurma ömür uzunluğu devam eden bir gereksinimdir. Bu gereksinimi karşılama için gereken hünerlerin temellerinin oluştuğu en önemli periyot birinci 1000 gün ise, “gerçek” hayatta pekiştiği, sınandığı esas periyot de ergenliktir. Bu kitapta birinci 6 yıla odaklıyız.
‘ANNE BABALIĞIN DOKUSUNDA EVHAMLILIK VAR’
Günümüzde anne babalar çocuk yetiştirirken evhamlı davranıp çocuğun üzerine gereğinden fazla düşebiliyor. Bu durum da birtakım yanlışlara yol açıp çocuk üzerinde geri dönülmez tesirler yaratabiliyor. Bu tesirler neler ve bunlardan nasıl kaçınılabilir?
Anne babalığın dokusunda evhamlılık var; evham yersiz mevzuları sıkıntı etmeye sürüklediğinde, gerçek muhtaçlıkları gözden kaçırmaya, karşılıklı bağlantının tadını çıkartmaya mani olduğunda bir sorun olarak görebiliriz. Anne babanın içinde olduğu ruhsal durumu etkileyen, gelecek tasalarını pekiştiren toplumsal durumlar, örneğin savaş, yoksulluk, çocukların gereksinimlerini görmeyi zorlaştıracak, bazen de çocuklarını “kafaya takmaları”nı, gereğince ve mucibince “evhamlanmalarını” önleyecektir. Şu gerçeği de hatırlayalım; yetişkinlerin çocukların hayatının kalanını etkileyebilecek ziyan verdikleri durumlar daha fazla ihmal ve ihlalden kaynaklanır.
Kırk yılı aşkın bir müddettir çocuk psikiyatrisi alanında uzmansınız. Teoride her şeye hakimsiniz. Ve siz de bir babasınız. Bildiklerinizi pratikte uygulayabildiniz mi? Geriye dönüp baktığınızda şurada yanılgılı davranmışım dediğiniz bir şey var mı?
Mesleğim gereği sahip olduğum bilgileri yakın ilgilerde uygulayıp uygulamadığım sorusuyla çok karşılaşıyorum. Mesleksel eğitimimiz bizi âlâ ya da örnek anne baba olmak için yetiştirmeyi amaçlamıyor, üstelik bildiklerimizi uygulayabilmemiz ömrün daha erken vakitlerindeki tecrübelerimizden etkileniyor. Nasıl bir anne babalık yaptığımı bana nasıl anne babalık yapıldığı, nasıl bir çocuk olmuş olduğum da belirliyor.
Edindiğim bilgiyi çocuklarımla bağlarıma nasıl aktardığıma gelince, en yanlışsız yanıtı çocuklar verecektir… Yeniden de deneyeyim. Birinci 1000 günü düşünelim. Gelişimin içinde barındırdığı “bütün mümkünleri” adeta hayranlıkla izlediğimi hatırlıyorum. Tıpkı vakitte, benim ve eşim Şule’nin kendi yaptıklarımız üzerinde tahminen ziyadesiyle durup düşündüğümüz, doğal gelişim üzerindeki etkimizi abarttığımız, çok sorumlu hissettiğimiz çok oldu. Bilgi sahibi olmak bu noktalarda anne baba olarak “haddimizi bilmemizi” sağladı; çocuklarımızın sonlarına, seçimlerine, yollarına saygılı olmamız gereğini hatırlattı. Bizi gerçekçi fakat umutlu kıldı.